Назарбаев қызметіндегі Лорд: Jusan, экономикалық шпиондық пен британдық лордтар палатасының байланысы

Ол Елбасының отбасына не үшін қажет? 

Нұрсұлтан Назарбаев пен оның төңірегіндегілер дамыған Батыстың демократиялық саяси элитасы арасында өз мүдделерін қорғай алатын жоғары деңгейдегі лоббистерді жақсы таңдайтындығымен танымал. Британ аралдарының тұрғындары әрқашан осы отбасына ерекше қызығушылық танытқан. Ол үшін бұрынғы премьер-министрді, яғни сол кездегі Елбасының жеке кеңесшісін еске алсақ та жеткілікті шығар.

Артынша Тони Блэр батыстық БАҚ-қа берген сұхбатында бірнеше рет Қазақстан президентімен ынтымақтасқанына өкінетінін айтқан. Дегенмен, оған келтірілген моральдық және беделге келтірілген залал 2011 жылы 10 млн доллардан басталып, 2013 жылға қарай 16 млн долларға дейін өскен алымдармен өтелуі керек.

Сондай-ақ, 2000-шы жылдары қазақ олигархтары ішімдік арқылы сатып алған ханзада Эндрю, бүгін король тағына 9-шы кезекте тұр.

Енді, міне, тұңғыш президенттің сапында отбасының беделі мен абыройын сақтау үшін жасалған ағылшын саяси лигасының жаңа ойыншысы пайда болды.

Британ астанасының қақ ортасындағы Әулие Джеймс алаңында түбі қазақтан шыққан британдық Jusan Techologies компаниясының жаңа кеңсесі орын тепті. Ғимарат Букингем сарайы мен Трафальгар алаңының арасында, Вестминстерден жиырма минуттық жаяу қашықтықта орналасқан. Компания офисті жалға алады.

Лондонның қақ ортасындағы бұл қандай компания? Jusan Techologies екі компанияға тікелей иелік етеді: First Heartland Securities және Jusan Ventures. Солар арқылы ол Қазақстандағы бірқатар ірі компанияларды не олардың үлкен үлестерін бақылайды. Олардың ішінде: Jusan Bank, Jusan Invest брокерлік, сақтандыру Jusan Garant, Қырғыз Оптима Банк, Цесна Астық концерні (ұн, макарон, жарма және басқа да танымал брендтердегі азық-түлік өнімдері), Sapa Nan (нан-тоқаш және кондитер өнімдері), Интернет-маркет Jusan Store, «Астықжан» сауда орталықтары, Jusan Mobile телекоммуникациялары (бұрынғы «KazTransCom»), Kcell ұялы байланыс операторының 24% және т.б. бар.

Jusan Techologies компаниясы Pioneer Capital Invest (PCI) компаниясына тиесілі. Оның 68%-ы тікелей Назарбаев Қорына тиесілі, ал қалған 32%-ы Назарбаев Университеті мен Назарбаев Зияткерлік мектептерінің иелігінде.

OCCRP Ұйымдасқан қылмыс пен сыбайлас жемқорлықты зерттеу орталығының зерттеуіне сәйкес, бұл империяның түпкілікті бенефициары – тұңғыш президент Нұрсұлтан Назарбаев. Қордың барлық активтері шамамен шамамен 8 млрд долларды құрайды.

Бірақ айтайын дегеніміз ол емес. 2022 жылдың 28 маусымында Jusan Techologies компаниясының басшылығына тағы бір директор келді – Дэвид Чарльз, Уотерфордтық лорд Эванс.

Сіз кімнің баронысыз?

Дэвид Чарльз Эванс, Уотфордтық барон Эванс (Дэвид Чарльз Эванс, Барон Эванс Уотфорд) — британдық кәсіподақ және кәсіпкер, лейбористер партиясының мүшесі (оны Тони Блэр де ұсынған). Ол туралы жалпыға қол жетімді дереккөздерде ақпарат аз кездеседі. Лорд Эванс – ірі баспагер және филантроп, оның мүдделеріне журналистік бизнес кіреді, ол бірқатар ірі баспаларды иесі. Лордтың альтруистік қызметі онкологиялық ауруларды диагностикалау және емдеу мәселелеріне, радиологияның көмегімен аурумен күресудің жаңа әдістерін әзірлеуге қатысты.

1998 жылдан бері Дэвид Чарльз Эванс Ұлыбритания парламентінің жоғарғы палатасы Лордтар палатасының өмір бойы мүшесі болды. Оның дәл осы атағы мұрагерлік жолмен келмеген, сатып алынған. Лорд дәрежесіне көтерілгендер барон атағын алады.

Лорд Эванс өзінің 80 жылдық өмірінде байланыстан бастап өндіріске дейінгі салалардағы көптеген компанияларды басқарды. Британдық корпоративтік бизнес маманы бұл адамның Ұлыбританияның заң шығарушы және атқарушы органдарымен байланысын қамтамасыз еткенін айтқан.

Бірақ бәрі бұлыңғыр. 2016 жылы Сенат баспасы Лорд Эванстың қатаң басшылығымен Лондонның жаңа мэрі Садик Ханның сайлау науқанына белсенді қатысқан. Дэвид Эванс сонымен қатар мемлекеттерге, халықаралық ұйымдарға және трансұлттық корпорацияларға имидждік қолдау көрсетуге маманданған Newsdesk коммуникациялық компаниясын басқарды. Newsdesk клиенттерінің арасында Қазақстан үкіметі, тіпті Ирак пен Күрдістан үкіметі де бар. Жалпы, қай жерді қазсаң да, лоббистік әрекеттер ашылады.

Сонымен қатар, жан-жақты Лорд Эванс Корольдік Әуе күштері мұражайының қамқоршысы және аттас сауда компаниясының директоры болған. Бұл сауатты адамдарға авиация тарихына деген құштарлықты емес, Ұлыбританияның Қорғаныс министрлігімен тығыз байланысын меңзесе керек.

Ақырында, Лордтың өмірбаянындағы тағы бір назар аударарлық факт: 2014 жылы ол өте даулы Arcanum Global компаниясының бас директорының бас кеңесшісі болған.

Fati Arcanum – Тағдыр құпиясы

Arcanum Global – штаб-пәтері Цюрихте (Швейцария) орналасқан бангладештік-американдық кәсіпкер Рон Вахидке тиесілі жеке барлау және аналитикалық компания.

Компанияның басшылығы толығымен бұрынғы дипломаттардан, АҚШ, Ұлыбритания, Франция және Израильдің барлау және әскери құрылымдарының жоғары лауазымды офицерлерінен тұрады. Олардың қатарында бұрынғы адмиралдар мен бригада генералдары, АҚШ Ұлттық барлауының бұрынғы директоры (тікелей АҚШ президенті тағайындайды) және АҚШ вице-президенті Дик Чейнидің ұлттық қауіпсіздік жөніндегі бұрынғы кеңесшісі бар.

Arcanum өзінің веб-сайтында егеменді үкіметтерге және трансұлттық корпорацияларға қызмет көрсететінін және компанияның әзірлемелері тұтынушыларға нақты сараптамалық деректер негізінде шешім қабылдауға мүмкіндік беретінін айтады. Саяси тұрғыдан алғанда, біздің алдымызда қазіргі заманғы экономикалық тыңшылықтың ең жоғары деңгейдегі үлгісі тұр.

Британдық БАҚ-тың хабарлауынша, компания заңды бұзатын әдістерді қолданатынын жоққа шығарса да, оның қызметкерлеріне серверді бұзу, мемлекеттік дерекқорға кіру, күмәнді бірнеше миллион долларды жасыру, адам ұрлау сынды тапсырмалар қиын емес.

Компанияның кеңселері бүкіл әлемде бар – Лондонда, Вашингтонда, Шарлотта, Парижде, Дубайда, Манамада, Гонконгта және тіпті Нұр-Сұлтанда да.

Нұр-Сұлтан қаласындағы кеңсе Мәңгілік ел, 27/2 мекенжайында орналасқан. Бірақ қазір ол жабық, телефонға ешкім жауап бермейді. Orda.kz кеңсенің өзіне барып көрді. Көршілері Arcanum туралы ештеңе білмейді. Онсыз да жария емес өкілдік қаңтар оқиғасынан кейін жұмысын қысқартса керек.

Қазақстандағы Arcanum жұмысы туралы үлкен мақала Financial Times газетінде сонау 2017 жылы жарияланған. Журналистердің пікірінше, компания Қазақстан үкіметі мен Нұрсұлтан Назарбаевтың жеке мүддесі үшін жұмыс істеп, Мұхтар Әбіләзовты қудалаған – оны және оның отбасын, активтерін аңдыған. Назарбаевтың күйеу баласының бірі Arcanum клиенті деп те аталды.

Arcanum-ның бірінші президенттің режимі мен қоршаған ортасы үшін басқа не істегені белгісіз. Ынтымақтастық бүгінде жалғасын табуы мүмкін.

Отбасы бәрінен де артық

Jusan тобына Британ премьер-министрінен сәл ғана арзанға бағаланған британдық лордтың қызметі не үшін қажет болуы мүмкін? Оның бәріне айқын екі себебі бар.

Біріншісі – мүлікті сақтау. Jusan тобының Цеснабанк пен АТФ банкін сатып алуы қазақ қоғамында көптеген сұрақтар мен сын тудырды. Мәмілелер барынша жабық жүргізілді, мемлекет жүздеген миллиард теңге бөлді, бұл банктерді сақтап қана қоймай, Jusan Group акционерлеріне жарты миллиард долларға жуық дивидендтер төлеуге мүмкіндік берді. Тек АТФ Банкті өндіріп алу мен сатудан мемлекеттің тікелей шығыны кемінде 250 млрд теңгені құрады.

Цеснабанкті құтқару кезіндегі шығындар әлдеқайда маңызды еді. Бұл туралы ақпарат жарияланған кезде, компания Jusan Bank акционерлеріне ақшаны мемлекетке қайтару туралы талап қойды. Мәжіліс депутаты Қанат Нұров АТФ Банкті сату бойынша жасалған мәмілені сынап, Үкімет басшысына сауал жолдады. Jusan банкінің мемлекет қолына өту перспективасы болды.

Jusan Techologies британдық компания болғандықтан, ол өзінің мүліктік мүддесін британдық сотта Қазақстанның шағымынан қорғамақшы деп болжауға болады.

Екінші себеп – отбасын қорғау. 2022 жылдың 3 ақпанында, қаңтар оқиғасынан кейін Британ парламентінде Қазақстан мен оның бизнес элитасына, негізінен, тұңғыш президенттің отбасына қатысты сыбайлас жемқорлыққа қарсы санкцияларға қатысты тыңдаулар өтті. Британ парламентінің депутаты Маргарет Ходж капиталдың шығу тегі күмәнді қазақстандық бизнесмендерге санкция салуды, сондай-ақ, оларды «алтын төлқұжаттарынан» айыруға шақырды. Депутат тізімдегі адамдар бұдан былай Ұлыбританияға кіре алмайтынына, есепшоттары мен активтеріне тыйым салынып, алынып тасталатынына уәде берді.

Өкінішке қарай, әзірге бұл мәселе тек сөз жүзінде қалды. Тұңғыш президент пен оның отбасы Лондонда тұру мүмкіндігін жоғалтпау үшін, сондай-ақ, билікте болған жылдардағы «еңбекпен» тапқан табысынан айырылып қалмау үшін алдын алу шаралар қабылдап үлгерді.

Бұл екі күрделі міндетті Нұрсұлтан Назарбаевтың жаңа қызметкері шешуі керек. Ал Дэвид Чарльз, Уотерфордтық лорд Эванс бұл үшін жеткілікті тәжірибе мен байланысқа ие.