Деструктивті діни топтардың жемтігіне айналғандардың дені халқымыздың рухани-мәдени негіздерін білмеуінен

Өткен тарихыңа қарап, кемтігіңді толтырып, кеткеніңді түгендеу, өшкеніңді жағып, өнегелі істі өскелең ұрпақтың бойына сіңіру қай халықтың болмасын міндет-парызы. Әкеге қарап ұл, анаға қарап қыз өсетіні сияқты тарихымыз арқылы да болашаққа бағыт-бағдар алу заңдылық. Өкініштісі осы заңдылықты ескермей, өзгенің қаңсығына таңсық болғандардың әрекеті жаныңды күйдіреді. Жат ағымның жалған сөзіне еріп, өзінің бай мұрасын мансұқ қылғандардардың қатарына қосылып кеткеннен көпшілікті сақтау үшін өткенімізге үңіліп, өнегемізден сусындап отырсақ нұр үсіте нұр. Осы мақсатты басты қағидаға айналдырған аталмыш басқарма Әл Фараби атындағы ҚазҰУ-дің профессоры, дінтанушы ғалым Қалимаш Қапсамарқызы Бегалиновамен «Din-Almaty» инстаграм парақшасында дәріс ұйымдастырған еді. Ғалымның айтқандарын оқырман қауымға ұсынып отырмыз: «Біздің халқымыз мыңдаған жылдар бойы рухани дамуының кезеңдерін жинақтаған. Кез келген елдің мәдениеті, тарихы қазақ мәдениеті сияқты мифологиялық кезеңнен басталады. Бұл кезеңнің маңызды ерекшелігі алғашқы ірі әлеуметтік еңбек бөлінісі, яғни мал шаруашылығына қарай тайпалардың бөлінуі болды. Мал шаруашылығы ата-бабаларымыздың тіршілік әрекетінің басым түріне айналатынын білеміз. Әрине, көшпелі өмір салты қазақтардың рухани мәдениетіне, оның кейінгі дамуына әсер етті. Біздің ата-бабаларымыз үшін табиғат ғалам ретінде, адамға тіршілік ету тәсілдерін белгілейтін әлем ретінде көрінді. Сондықтан қазақ үшін табиғат ол өмір сүретін орта ғана емес,  адамның өзін ұстау элементі болды. Міне, қазақ халқының рухани мәдениетінің болмысын құрайтын түсіністік әлемінің ұлттық бейнесін қалыптастырады. Қазақтардың ең әдемі сөзі "айналайын"екенін білеміз. Айнала-шеңбер, ал қазақтар үшін шеңбер символикалық мағына болып табылады. Егер біз ата-бабаларымыздың тұрмыстық заттарын алсақ, дөңгелек пішінді болды. Шаңырақ, ошақ, тіпті тамақ. Дөңгелек сипатта аң аулау болды. Оған тек ерлер ғана емес, әйелдер де қатысты. Біздің ата-бабаларымыздың бейнесі бойынша ғарыш құрылымдалған және онда иерархиялық деңгейлер ерекшеленді, олардың жоғарғы жағы аспан болды. Неге аспан? Себебі тарихи тұрғыдан біздің ата-бабаларымыздың алғашқы діни дүниетанымы тәңірлік болды. Аспан Тәңірдің және мейірімді, жарқын рухтардың мекені болып саналды. Тәңірі пантеондағы басқа құдайлармен бірге ата-бабаларымыз үшін дүниетанымдық маңызға ие болды. Айта кету керек, егер аспан Тәңірдің мекені болса, онда Жер Орта әлемге, ал өлгендердің жер асты әлемі болмыстың үшінші деңгейін құрады. Осы үш әлемнің әрқайсысы жануардың нақты түріне сәйкес келді. Жоғарғы әлемнің символы жылқы, жер әлемі-қошқар, басқа әлем-сиыр және т.б. болды. Осы әлемдердің барлығын біріктіретін түйе болды. Біздің ата-бабаларымыз үшін қасиетті жануар қасқыр болды.

Қазақтарда ірі астрологтар  малшылар болғандықтан, олар жұлдызды аспанды жақсы бағдарлаған. Жер адам өмірінің берік материалдық негізі болды. Күн-қазақтың бақытты өмірін жарықтандыруға ықпал еткен мәңгілік жарық. Ай ғаламның қожайыны болып саналды, ондағы қара дақтардың болуына байланысты жұмбақ болды.

Тәңіршілдік біздің дәуіріміздің жетінші-сегізінші ғасырларына дейін қазақ даласына ислам келгенге дейін болған. Біздің жерлердің едәуір бөлігі Араб халифатының құрамына кірмеді. Бірақ Араб халифатына дейін біздің жерімізде көптеген түрлі мемлекеттер, соның ішінде үйсіндер болған. Олар мемлекеттің қуатты қалаларын құрды. Үйсіндердің қабылдағыштары Түркі қағанаты деп аталатын қуатты мемлекет болды. Түркі қағанаты бірнеше ғасырға созылды, оның орнына Қарлұқ қағанаты келді. Қарлұқ мемлекеті қазақ даласының Араб экспансиясы қарсаңында құрылды. Арабтардың келуі қазақ халқының рухани дамуына ықпал етті. Дәл осы уақытта Әл-Фараби, Жүсіп Баласағұн, Қожа Ахмет Яссауи және басқа да көптеген тұлғалар дүниеге келген орта қалыптасты. Осы көрнекті ғалымдардың ілімдері қазақ- ислам руханиятының дамуындағы кезең болды. Бұл да біздің қазақ мемлекеттілігіміздің рухани қайнар көзі болып табылады. Әрине, мұның бәрі із-түссіз өтіп кете алмады және барлық осы ағындар біздің мемлекеттілігіміздің негізіне айналды. Ал біздің ата-бабаларымыздың этногенетикалық мұрагерлері ғұндар, сақтар, үйсіндер, қыпшақтар, түріктер болды. Яғни, осы ұлттардың әрқайсысы белгілі бір өзгерістер жасады.

Қазақ халқы өз арсеналында әртүрлі поэтикалық, әдеби формаларға және т.б. бай. Олар арқылы бізге халықтың рухани-мәдени өмірінің ерекшеліктері мен әлем болмысының мәселелерін шешу келді.КСРО өзінің  барлық жағымды сәттерімен ұлттық ерекшеліктерді елемеді. 20 ғасырдың басында біздің халқымызда Алаш партиясы қызметінің арқасында үлкен әлемге серпіліс жасау мүмкіндігі пайда болды. Бірақ, өкінішке қарай, Алаш қозғалысы жойылды. Біздің жерімізде Кеңес үкіметі ата-бабаларымыз бастарын бүктеген оннан астам лагерь құрды. 90-жылдардың басында кеңестік жүйе ыдырап, Қазақстан дербестік жолына түсті, шынайы тәуелсіздікке қол жеткізді. Заң жарияланды, конституция қабылданды және біздің өміріміздің барлық жағын реформалау қажет болды. Біздің еліміз, біздің Қазақстанымыз дербес мемлекет ретінде қалыптасты, оның экономикалық, саяси жағдайы оның тәуелсіздігін қамтамасыз етеді деп айта аламыз».      

Дінтанушы-ғалым мифологиялық кезеңнің пайда болуын ұлттың рухани танымымен байланыстырады. Біз бұл жерден халқымыздың бай мұрасын танимыз. Ал жат ағымның алдауына түсіп, жалған сөзіне ергендер осы бай мұраны түсінбегендер деуге болады. Сондықтан не нәрсені де өзіңнен, өз тарихыңнан бастау керек. Өзгенікі өзекке сіңбейді. Сол себептен де қателікке ұрынып жатқандар көп. Сақтанайық! Сақ болайық!

Еділ АНЫҚБАЙ