Исламда бес негізгі тірек бар

Қазақта шымшық сойса да қасапшы сойсын деген сөз бар. Иә, әркім өз жұмысымен, өз міндетімен айналысуы керек. Сол себепті біз де бұл тақырыптың тізгінін  исламтанушы-ғалым, теолог Асқар Сабдинге ұстаттық:

Исламда бес негізгі тірек бар. Оның  алғашқысы шахада.  Бұл сенім мәселелерімен байланысты және бәріне ортақ. Исламдағы екінші бағана-намаз. Бес уақыт  намаз оқу және Мұхаммед пайғамбарымыз(с.ғ.с.) ұжымдық дұға жеке жасалатын дұғадан әлдеқайда жоғары екенін бірнеше рет айтқан. Яғни, мұнда да әлеуметтік элемент бар. Келесі баған-зекет. Бұл – бай, ауқатты мұсылмандар төлейтін міндетті қайырымдылық. Ол да әлеуметтік жауапкершілік, әлеуметтік ынтымақтастық, бай адамдар ақшаны мұқтаж адамдармен бөлісуі. Ораза – мұсылмандардың рамазан айында ораза ұстайтын тағы бір тірегі. Сондай-ақ, ол адамдарға әлеуметтік жауапкершілікті оятады, өйткені ол ешқашан қажеттілікті сезінбеген адам тамаққа мұқтаж адамдарды көбірек түсінеді.  Исламның соңғы тірегі – қажылық. Бұл жылына бір рет өткізілетін барлық мұсылмандардың жалпы жиналысы. Адам теңдікті, ынтымақты, үлкен жамағатпен бірлігін сезінгенде, ол да әлеуметтік әсерге ие. Исламның осы тіректері адамның әлеуметтік жауапкершілігін арттырады, дамытады. 

Құранда қайырымдылық туралы көп айтылған. Сіз өзіңізге ұнайтын нәрсені таратпағанша, сіз жақсылыққа жете алмайсыз. Сондықтан садақа, зекет, құрбан және тағы да басқа ғибадаттың барлық түрлері әлеуметтік жауапкершілікті, ынтымақтастықты, басқалар үшін тәжірибені арттырады. Сонымен қатар, исламда әлеуметтік жауапкершілік қажеттілігі пайдасына аударылатын дәлелдер ретінде көптеген аяттар бар, онда барлық мұсылмандар жақсылыққа шақырып, жамандыққа тыйым салады. Бұл да әлеуметтік жауапкершілік шараларының бірі, адам өз қоғамындағы жамандықты түзеуге тырысып, адамдарды жақсылыққа баулауы. Егер жеке пайда мен қоғамдық пайда арасында қақтығыс болса, онда шариғат жалпы пайдаға, жеке пайдаға зиян келтіреді. Мұсылман құқығының белгілі ережесі бар, онда "жалпы пайда жеке пайдаға зиян келтіреді" делінген.

Мұхаммед Пайғамбар (с.ғ.с.) "әрқайсыңыз бақташысыңдар және әрқайсыңыз өз жайылымыңызға жауап бересіз" деген бір хадис бар. Сондай-ақ, әлеуметтік жауапкершілік туралы айтылған аят бар. Бұл жауапкершілікті адам пайда болғаннан кейін адамға жүктелді, Бақара сүресінде Алла Тағала мен періштелер арасында өте ұзақ диалог бар. Бұл аятта Алла Тағала періштелерге жүгініп, "мен жер бетіндегі өкілім  жасаймын " деді және осы аятқа сәйкес адамзат жердегі Құдайдың губернаторы болып табылады. Мұндай аяттар мен хадистер өте көп.

Соңғы бір жарым жыл ішінде біз бәріміз карантин жағдайында болдық. Осы мәселе бойынша, сондай-ақ аяттар бар. Мысалы, Мұхаммед Пайғамбар (с.ғ.с.) "егер адам оба пайда болған жерде болса, онда ол жерден шықпауы керек", яғни өз өмірін сақтай отырып, бұл адам басқа ауылдарға қауіп төндіре алмайды. Бірақ егер ол осы ауылда болмаса, онда ол бұл ауылға кірмеуі керек. Сондай-ақ, сенушілер басқа бөлігін қолдайтын белгілі бір ғимарат сияқты деп айтылған хадис бар. Ұлы Абай айтқандай, мұсылман қандай да бір кірпіш болып, әлеуметтік функция әкелуі керек.

Мұхаммед Пайғамбар(с.ғ.с.) айтқан адамдардың ішіндегі ең жақсысы-адамдарға пайда әкелетін адам. Яғни, пайда әкелу бұл бізді исламға шақырады. Пайдалы білім ұғымы деген ұғым бар. Яғни, мұсылман осы пайдалы білімді талап етуі керек, содан кейін осы пайдалы білімді басқалармен бөліседі. Бұл білім діни болуы мүмкін немесе нақты ғылымдар, медицина, инженерия және т.б. білімі болуы мүмкін. Себебі басқа хадисте адам қайтыс болғаннан кейін оның ізгіліктері, пайдалы білімдері жазылады деп айтылған. Тиісінше, мұсылман бірінші кезекте білімге ұмтылуы керек, екіншіден, ол осы біліммен бөлісуі керек. Осыған байланысты Мұхаммед Пайғамбар(с.ғ.с.) ғалымның үнемі дұға ететін адамнан айқын артық екенін айтты. Яғни, ғалым адам үнемі дұға ететін адамға қарағанда әлдеқайда жоғары. Себебі намаз оқитын адам мұны тек өзі үшін жасайды, ал ғалым адам әлеуметтік пайда көреді.

Көптеген дін ғылымды зерттеуге тыйым салады, бұл өте танымал стереотип. Кем дегенде, ислам діні ғылымға тыйым салмайды, прогреске тыйым салмайды, технологияға тыйым салмайды. Радикалдар тыйым салуы мүмкін. Бірақ Құран оқыған діндарлар ғылымға тыйым сала алмайды. Егер бұл адамның өзіне де, қоғамға да пайдалы болса.

Мұндай аяттар мүміндерге осы ой процестерін намаз туралы айтылған аяттарға қарағанда көбірек тағайындайды. Құранда эксперимент қолданылады, ислам эксперименттерге тыйым салмайды.

Мужтахидтер  бұл діни ережелер шығаруға құқығы бар ғалымдар. Егер мұндай ғалымдар қандай да бір шешім қабылдаса, онда қарапайым мұсылмандарға бұл пікір міндетті болып табылады.

Бұрын исламды рационализмге, ақылға, ғылымға және т.б. құрмет көрсеткен әл-Фараби, Ибн Сина, әл-Бируни сияқты ұлы ғалымдар, дәрігерлер, философтар білдіретін, бүгінде Ислам секторындағы ауа-райын тыйым салуға тырысатын, ғылымды, прогресті шектеуге тырысатын радикалдар жасайды. Бірақ ислам ұғымы, діннің өзі бұған ешқандай қатысы жоқ. Себебі Құранның үштен бір бөлігі білім ұғымымен байланысты».

Иә, исламтанушы Асқар Сабдин түсіне білген адамға түзу бағыт сілтеді. Исламды танудың жолын айтты. Қандай ұстанымда болу керектігін түсіндірді. Алып-қашпа әңгіменің, теріс  түсініктің қайдан шығатынын атап өтті. Міне, көпшілік осындай бағыттағы материалдарды оқыса, тыңдаса адаспайды, бағытынан шатаспайды деп ойлаймыз. Ол үшін өте мұқият болған жөн. Сақ болайық! Сақтанайық!

                                                                                                                                                           Еділ  АНЫҚБАЙ