«Педагог мәртебесі» туралы Заң мұғалімдердің құқығын қалай қорғайды?

Қазақстанда осыдан бірнеше жыл бұрын «Педагог мәртебесі туралы» Заң қабылданған болатын. Бүгінгі материалда аталған жаңа заң ұстаздар мәртебесінің артуына қалай әсер еткені жайлы баяндайтын боламыз.

Заңдағы негізгі өзгерістердің бірі – жалпы білім беретін мектептердегі мұғалімдер үшін оқу сағаттарын аптасына 18-ден 16 сағатқа дейін қысқарту болып табылады. Сондай-ақ, Заң мұғалімдерден қажетсіз есептерді талап ету үшін тиісті жауапкершілікті қарастырады.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрі Асхат Аймағамбетов 2020 жылғы 6-шы сәуірде бұйрыққа қол қойды, оған сәйкес пән мұғалімдері тек екі құжатты толтыруы керек, оның ішінде сынып журналы және сабақ жоспары да бар еді. Жылдың басында күнтізбелік жоспар әзірлеп, әр тоқсанның соңында критериалды бағалауды толтырады. Ал басқа есептер жойылатын болды. Қосымша құжаттарды тек оқытушы-тәлімгерлер мен сынып жетекшілері толтырады, бұл ретте артық құжаттама жойылады.

Теорияда мұғалімдерден мұндай шолу академиядан тыс жұмыс немесе студенттермен шығармашылық және тәрбиелік сабақтардың пайдасына жүктемені азайтуы керек.

Мұғалімдерге қандай қосымша төлемдер мен әлеуметтік кепілдіктер беріледі?

Заңдағы маңызды тармақ педагогтардың материалдық жағдайын жақсарту болып табылады. 2024 жылға дейін педагогтардың жалақысын екі есеге, яғни жыл сайын 25%-ға арттыру жоспарлануда. Педагог мәртебесі туралы Заңда қосымша нормалар қарастырылған, соның арқасында оқытушылар үстемақы ала алады. Сонымен, магистр дәрежесі бар мұғалімдер қосымша 10 АЕК алады, яғни биыл бұл 29 170 теңгені құрайды. Бұл мектептерге магистранттарды көптеп тарту үшін әзірленді.

Мысалы, ЭЫДҰ елдерінде мектептерде жұмыс істейтін оқытушы-магистрлердің үлесі шамамен 30-40%-ды құрайды, ал Қазақстанда бұл көрсеткіш тек 10%-ды құрайды. Сондай-ақ, қосымша ақы ғылым докторлары мен кандидаттарына тиісінше 17 және 34 АЕК, яғни 49 589 теңге және 99 178 теңге мөлшерінде төленеді.

Сынып жетекшілігі мен дәптерлерді тексеруге екі есе мөлшерде төленеді, сонымен қатар ағылшын тілінде оқытатын және оқушылар арасында халықаралық олимпиадалар мен конкурстардың жеңімпаздарын немесе жүлдегерлерін дайындаған мұғалімдер ынталандыруға құқылы болып отыр. Сонымен қатар, мектеп жұмысына алғаш рет араласқан жас мұғалімдердің тәлімгерлеріне қосымша ақы төленеді. Аға оқытушы тәлімгер ретінде жыл бойы жұмыс жасай алатынын атап өткен жөн.

Мұғалімдердің барлық қосымша ақыларын, соның ішінде жалақы мөлшері, еңбек өтілі, білімі, санаты және басқа факторларды ескере отырып, онлайн-калькулятордың көмегімен есептеуге болады.

Қосымша төлемдерден бөлек, мұғалімдерге де әлеуметтік-материалдық қолдау көрсетіледі. Ақылы еңбек демалысының ұзақтығы 42 күннен 56 күнге дейін ұлғайды. Педагогтардың балалары бірінші кезекте мектепке дейінгі мекемелерден орын алатын болады, ал ауылдардағы оқытушылар болашақ тұрғын үй салу үшін, жер учаскесіне басымдық беретін құқыққа ие болады.

Сарапшылардың пікірінше, 2021 жылдың екінші тоқсанында білім беру саласы қызметкерлерінің саны өткен жылмен салыстырғанда 2,5%-ға артып, 528 мың адамды құраған. Білім беру қызметкерлерінің басым бөлігі Алматы облысында - 68,3 мың адам жұмысқа орналастырылды. Көшбасшылар арасында Алматы мен Шығыс Қазақстан облысы да бар.

Білім беру қызметкерлерінің орташа айлық жалақысы жылдың екінші тоқсанында 233,9 мың теңгеге жетіп, өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 26,8%-ға өсті. Сондай-ақ олардың жалақысының сатып алу қабілетінің индексі 18,1 пайызды құрады.

Бұл ретте балабақшалар мен басқа да мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының қызметкерлері орта есеппен 116,4 мың теңге (20,1%-ға өсті), бастауыш білім беру қызметкерлері - 193,4 мың теңге (11,2%-ға өсті), орта білім беру қызметкерлері - 273,7 мың теңге (19%-ға өсті), жоғары білім беру қызметкерлері - 251,7 мың теңге (12,2%-5а өсті) алады.

Республика бойынша елорданың мұғалімдері мен оқытушылары ең көп табыс табатыны белгілі болды. Олар орта есеппен 350,8 мың теңге көлеміндегі жалақы алады. Екінші және үшінші орында Маңғыстау облысы (268 мың теңге) және Алматы қаласы (265 мың теңге) тұр. Еліміз бойынша жалақысы ең төмен мұғалімдер әзірге Батыс Қазақстан облысында болып отыр. Өңірдегі оқытушылар бүгінде шамамен 200,7 мың теңге жалақы алады.

Осылайша еліміз бойынша 14 облыс пен 3 мегаполистің ішінде тек 5-еуінде ғана қызметкерлердің жалақысы ел бойынша орташа жалақыдан асып түсті. Топ-3 - тен басқа, бұл бестікке Қызылорда және Алматы облыстары да кірді.

Мұғалімнің мәртебесі туралы заңды бұзғаны үшін қандай шара қолданылады?

Заңды бұзғаны үшін айыппұл түрінде әкімшілік жауапкершілік қарастырылған. Егер, педагогті жеке тұлға кемсітсе, онда айыппұл мөлшері 30 АЕК – 87 510 теңгені құрайды, құқық бұзушылық бір жыл ішінде қайталанған жағдайда 40 АЕК - 116 680 теңге айыппұл немесе 5 тәулікке дейін әкімшілік қамауға алу қарастырылған. Егер, мұғалімді кәмелет жасқа толмаған бала қорлап, кемсітетін болса, онда жауапкершілік ата-аналарға 20 АЕК – 58 340 теңге мөлшерінде жүктеледі.

Егер, педагогтарды оқу процесіне қатысы жоқ іс-әрекеттерге тартса, онда бұл ескерту жасауға, ал қайталап бұзған жағдайда – 20 АЕК-тен 120 АЕК-ке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға әкеп соқтырады. Осындай жаза көзделмеген есептілікті талап еткені және штаттан тыс тексерулер жүргізгені үшін де қолданылады.

Педагогтердің педагогикалық этика нормаларын сақтамауы Еңбек кодексіне сәйкес тәртіптік теріс қылықтарға дейін қарастырылған. Бұрын олар әкімшілік бұзушылықтарға қатысты болатын.

Заңға не енбеді?

Заңда үстемеақылар мен әлеуметтік қолдау туралы баптар қамтылғанына қарамастан, олардың арасында өтілі бар педагогтар үшін зейнеткерлік жастан ерте зейнетке шығу туралы тармақтар жоқ. Бастапқыда зейнетке шығу педагогикалық жұмыстың 30 жылдық өтілі бойынша тиісті норма қарастырылған болатын. Бірақ, ол отыз жыл бойы үздіксіз жұмыс істеген мұғалімдер қажетті зейнетақы жинақтарын жинай алмайтынын негіздеп, алынып тасталды.

Сондай-ақ, білім басқармасының жетекші маманы лауазымына конкурсқа қатысу үшін кемінде сегіз жылдық педагогикалық өтілі және аудандық немесе қалалық білім бөлімі үшін бес жылдық өтілі туралы ұсыныс заңға енгізілмеді. Бұл ұсыныстарды мұғалімдер заң жобасын әзірлеу кезеңінде ұсынды, бірақ соңында олар заңға енгізілмеді.