Нақшбандия ағымы жайлы не білеміз?

Әсіресе, орта ғасырларда түркі халықтарының этникалық жіктелуге түсуі, мемлекеттігінен айырылуы, соның ішінде Қазақ хандығының күйреп, мемлекеттігінен айырылуына осы нақшбандия тариқатының үлесі зор. 

Нақшбандия тариқатының негізін қалаушы Бахауддин Нақшбанд 1318 жылы Бұқараға жақын Касри Хиндуван ауылында дүниеге келген. Ол Яссауи жолы өкілдерінің шәкірті болып, рухани әлемге ұласқаннан кейін өз алдына «Ходжа Гания» тариқатына барып, мектеп құрды. Тариқат 14 ғасырдың ортасына дейін халық арасында «Ходжа Ғиждувания» деген атпен танымал болды. Кейін «Нақшбандия» деп аталып кеткен.

Мамандардың айтуынша, нақшбандия тариқаты ислам ілімдерінің жүйеленуінің нәтижесінде пайда болған. Ол тариқаттың тарихын ислам дінінің жер бетіне таралуымен байланыстырды.

Кезінде Мұхаммед пайғамбар дүниеден өткеннен кейін үш буын, яғни, сахабалар, тәбиндер және табаға тәбиндер Пайғамбарға еліктеп, оған ұқсағысы келіп, тақуалық, рухани кемелдік жолын ұстанған. Кейін ислам әртүрлі елге, халыққа, жерлерге тарағаннан кейін оның кейбір ілімдерін жүйелеу керек болды. Сол себепті фиқһ, ақида, ғибадат, ахлақ, тасауф сопылық жолға қойыла бастады. Өйткені Ислам кең таралғандықтан оның ілімдерін, құндылықтарын жоғалтып алмас үшін жүйеленді. Кейін сопылық, тариқат жолын ұстанып, таратқан көптеген мазхабтар, бағыттар болған. Соны бірі – нақшбандия. Оның негізін қалаушы Бахауаддин Нақшбандтың тұжырымы бойынша, адамның тәні адамдармен, жүрегі Алламен байланыста болуы керек.

Ол кейбір қазіргі адасқан сопылық тармақтар сияқты дүниені тәрк етіп, мистикаға беріліп, ілімге мән бермеу деген нәрсені қолдамайды. Керісінше, өзі еңбек еткен, сауда жасаған, білім алған. Бірақ сонымен қатар Алланы ешқашан жүрегінен шығармаған. Бахауаддин Нақшбанд адам Алланы жадында ұстап жүріп те, бұл дүниенің тіршілігімен айналыса алады деп санаған. Бірақ кейін оның жолын жалғастырушы шәкірттері, өкінішке орай, білімге, ғылымға аз көңіл бөліп, бұл дүниенің амалдарын тастап кеткен. 

Осы орайда «Нақшбандия тариқатынан қазақ қоғамына зиян бар ма?» деген сұраққа жауап іздеп көрсек. Тариқатты қабылдағандар жалпы қауіпті болмауы мүмкін. Бірақ болашақта қауіпті болу ықтималдығы бар. Оны жоққа шығаруға болмайды. Қазіргі Ауғанстандағы кейбір радикалды ұйымдардың негізгі ұстанған бағыты – нақшбандияның «деобандия» деген ағымы. Егер біздегі жергілікті нақшбандийлер олармен байланысатын болса, онда бұл расымен өте қауіпті болмақ. Сол жақтан қатер төнер болса мына жақтағы нақшбандийлердің бір бүйрегі бұрып кетуі ғажап емес. 

Кезінде Саддам Хуйссейн биліктен кеткен соң оны жақтаушылардың бір тобы «Нақшбандия армиясы» деген ұйым құрса, енді бір тобы қазіргі Сириядағы «ИГИЛ» деген террористік ұйымды құрған. Олар осы тариқатты ұстанушы болып көріну үшін осындай қадамдарға барды. Соғысқа, қаруға жүгінген. Белгілі бір дәрежеде олар Иракта «ИГИЛ-ға» қарсы болмаған. Сонымен қатар қазіргі Ауғанстандағы талибан ұйымы мен нақшбандия тариқатын ұстанушылардың арасында белгілі бір дәрежеде түсіністік, өзара байланыс бар. Тәліптердің сопылық жолға ешқандай қарсылығы жоқ. Бірақ таблиғ жамағат, деобанд сияқты Үндістан, Пәкістан, Ауғанстандағы ықпалды ұйымдардың осындай тариқаттармен, сопылық жолдармен жақсы қарым-қатынаста. Сол себепті Ауғанстан аумағындағы кейбір радикалды ұйымдар Орталық Азияға ықпал ету үшін бізде қалыптақан нақшбандий тариқатын ұстанушыларды пайдаланып кету қаупі бар. Осылайша олар өздерінің құйтырқы іс-әркетін бізде жүзеге асыруы мүкін.