Алматыда салт-дәстүрді дәріптеген жиын өтті

Осы форумда Наурыз мейрамы және оған қатысты салт-дәстүрлер туралы сөз қозған түркі елінің ғалымдарының бірнешеуін оқырманға ұсынуды жөн көрдік. Мәселен, Татарстан Республикасы, этно-өнер мұражайының меңгерушісі Нигамаева Зиля Салихқызы татарлар үшін наурыз мейрамының ерекшелігі туралы баяндама жасады.

Зиля Салихқызының айтуынша, ХІХ-ХХ ғасырдың басында күн мен түннің теңелуі татарлардың белгілі бір аймақтарында, атап айтқанда Астрахань, ішінара Түмен, Омбы облыстарының (Астрахань, Сібір татарлары) ауылдарында ғана сақталғанын көрсетеді.

«Сібір татарлары арасында мереке жаңа жылдық тілектері бар үйлердің айналасында ұжымдық серуендеуге дейін қысқарды, оған негізінен балалар қатысты, олар үшін тәттілер - пісірілген кәмпит, тоқаш және т.б. Астрахань татарларында үйде арнайы ботқа дайындалып, көршілер дәмге шақырылып, түрлі жарыстар өткізілген. Татарлар тұратын басқа аймақтарда (Орта Еділ бойы, Жайық) жаңа жылды наурыз айында тойлау дәстүрі сақталмаған. 

Татарлар арасындағы «Наурыз» мейрамының ерекшелігі фольклордың ерекше жанрының - Наурыздың игі тілектерінің (Нуруз бәетләре (тақмактары)) мағынасы жағынан қарапайым, үнемі жаңарып отыратын, бітпейтін, мазмұны жағынан сан қырлы болуымен көрінеді.

Қазіргі уақытта Татарстан Республикасында Наурыз 1987 жылдан бері тойланып келеді. Одан кейін Қазан қаласында Жастар орталығының алдында оның алғашқы халықтық мерекесі өтеді», – дейді Зиля Нигамаева.

Оның айтуынша, 2014 жылдан бері Татарстан Республикасында мемлекеттік бағдарламаны жүзеге асыру аясында республикалық мереке мәртебесінде өткізіліп келеді.

Ал өзбекстандық профессор Ишанходжаева Замира Райымқызы Орта Азия елдеріндегі Наурыз тойының тойлануына қатысты баяндама жасады. Оның айтуынша, мерекенің тарихы адамзаттың сауат ашуға дейінгі тарихына, егіншілік пен онымен байланысты культтердің пайда болған кезінен басталады.

«Наурыз мейрамы Шығыста үш мың жылдан астам уақыт бұрын пайда болып, уақыт өте келе көршілес Таяу Шығыс пен Орталық Азия мемлекеттеріне тарады. Және бұл мереке күтпеген жерден емес, тек табиғаттың қалауымен пайда болды. Ал бүгінде Наурыз мейрамы ұлттық маңызы бар оқиға және халықтардың негізгі ұлттық дәстүрлерінің бірі болып табылады және мыңдаған жылдар бұрынғыдай, ол көнеден келе жатқан өзіндік салт-дәстүрлер мен түрлі-түсті рәсімдерге толы.

Наурыз – Қазақстан, Орта және Кіші Азия, Иран халықтарының, сондай-ақ башқұрттар мен татарлардың көктемгі күн мен түннің теңелу мерекесі және жаңа ауыл шаруашылығы жылының басталу мерекесі.

Жылдың осы мезгілінің адам өмірі үшін маңызы ерте заманнан бері сиқырға, табиғат пен құнарлылыққа табынумен байланысты көптеген әдет-ғұрыптар мен әдет-ғұрыптардың, өліп-тірілетін табиғатқа деген сенімдердің пайда болуына себеп болды. Наурыз мейрамына дейін күнәларына өкініп, дұшпандармен татуласып, қарыздарын кешіру керек деп есептеледі.

Ертеде Наурыз 13 күн тойланатын. Мерекелік іс-шараның соңында адамдар далаға шығып, Жаңа жылды қарсы алды. Бұл күндері табиғатты тамашалау үшін далаға шыққандар келер жыл бойына бақыт пен береке әкеледі деп есептелді», – дейді Замира Ишанходжаева.

Ғалымның айтуынша, Өзбекстанда бұл мейрам кең көлемде тойланады. Бұл Солтүстік жарты шарда көктемнің басталуын белгілейтін көктемгі күн мен түннің теңелетін күні. Қазіргі Өзбекстанға сәйкес аумақта ол кем дегенде екі мың жылдан бері тойланып келеді. Наурыз күні адамдар тойлайды, отбасы мүшелері мен достарына барады, сыйлықтар алмасады. Наурыз сонымен қатар поэзия, музыка, ашық аспан астындағы мерекелер немесе жергілікті көше көріністері сияқты жалпы тәжірибелерді жергілікті әдет-ғұрыптармен біріктіретін дәстүрлі мәдени іс-шараларға мүмкіндік береді.