Қазақстан үкіметіне «аспандаған бағаға қарсы» вакцина жасау ұсынылды

Депутат Экономиканы, кәсіпкерлікті және агроөнеркәсіп кешенін дамыту жөніндегі республикалық қоғамдық кеңес өз отырыстарында инфляция мен азық-түлік бағасының өсуі мәселесін үнемі көтермейтіндігін айтты.

«Бүгінде бағаның өсуі экономиканың басты проблемасы болып қала береді және инфляция қазақстандықтардың кірісін «жеп кетпеуі» үшін шешуші шаралар қажет. Мен депутат ретінде Ұлттық банк пен үкіметті бағаны ұстап тұру мәселесінде шешім қабылдамай, қыңырлық танытып отыр деп сынаймын. Ал мен бір емес, көтеген депутаттық сауалымды осыған арнадым» дейді Аманжан Жамалов.

Мәжілісмен қазіргі уақытта дүкен сөрелеріндегі тауарлар «аспандаған» бағаға жетті, үкімет тез арада «соларға қарсы вакцина» әзірлеуі керек дегенді алға тартты.

«Қазір бағаның өсуін тежеудің негізгі шаралары нақты сауда желілері арқылы жүзеге асырылады. Негізгі құрал «кері схема» болып табылады. Бұл бағаны ұстау бойынша міндеттемелерді қабылдайтын бөлшек сауда желілерін жеңілдетілген несиелеу. Оған 81 миллиард теңге жұмсалды, бірақ нақты нәтиже жоқ. Баға өсе түсуде» деп түсіндірді депутат.

Кері схема

«Кері схеманың» қалай жұмыс істейтінін көру үшін кеңес мүшелері Алматыдағы Magnum Cash & Carry супермаркетінде болып, механизм түбегейлі жақсартуды қажет ететініне көз жеткізді.

• Біріншіден, алдын ала келісілген «айналым схемасына» тауарлардың шектеулі тізімі тартылады. Мәселен, Магнумда баға әлеуметтік маңызы бар 19 тауарға ғана шектелген.
• Екіншіден, «айналым схемасының» нақты әсерін есептеу мүмкін емес, өйткені жалпы тауар көлемінің қандай үлесі жеңілдік бағамен сатылғаны туралы деректер жоқ. Магнум тауарларды тек бөлінген несие сомасына сатып алады, содан кейін оны өз дүкенінде сатады. Яғни, дүкен тауарды арзан бағамен сата алады. Сонымен қатар, дәл осы тауарлар әдеттегі нарықтық бағамен сатылады. Әрине, бұл ретте артықшылықты өнім тез сатылып кетеді және ол сауданың қысқа уақытына жеткілікті, ал сол тауарлар жоғары бағада қалады. Әрине, республика бойынша бұл 81 млрд теңге «теңізге тамған тамшыдай» болса керек.
• Үшіншіден, «айналым схемасы» халықтың барлық топтарының пайдасына жұмыс істейді. Дүкенге кірген кез келген адам табысына қарамастан тауарды жеңілдетілген бағамен сатып ала алады. Жеңілдетілген бағадағы тауарлар сөрелерге қойылады және олардың барлығын бір көтерме сатушы сатып ала алады. Ал аз қамтылған отбасы дүкенге келсе, онда тауар қалмайды.
• Төртіншіден, заң әлеуметтік маңызы бар өнімдерге 15%-дан аспайтын шекті маржа белгілейді. Бірақ бөлшек сауда желілерінде әлі де «ретробонустар» бар. Бұл өндірушілерді болмашы ақыға өз еңбегінің жемісін беруге және оларға «ретробонустар» деп аталатындарды қосып, сатып алушыларды олардан бұл тауарларды әлдеқайда жоғары бағаға сатып алуға мәжбүрлейтін «саудагерлер» ойлап тапқан «қарақшы» құрал.

«Шын мәнінде, бұл тауарды сату үшін дүкенге өндірушілердің төлемі қосылады, сөйтіп тауар тіпті сөреге де түсе алады. Егер бұл бонустар ескерілсе, онда сауда желілеріндегі үстемеақы заңмен белгіленген 15% емес, 40% дерлік болады. Мысалы, бір бөтелке минералды суды алайық. Оның бастапқы құны шартты түрде 100 теңге дейік. Бұл сома 20 теңгелік «ретробонуспен» есептеледі. Оған қоса 15% немесе 18 теңге қосымша төлем. Соңғы баға – 138 теңге. Тауарды өткізгеннен кейін 120 теңге өндірушіге түседі, оның 20 теңгесін «ретробонус» сауда желісі қайтарады. Сауда желісінің соңғы маржасы 38 теңге немесе 38% құрайды. Бірақ 15 пайыз емес» деп түсіндірді депутат.

• Бесіншіден, азаматтар қандай тауарлардың төмендетілген бағамен сатылатынын білмейді. Тізімдегі әрбір өнімде бұл өнімнің әлеуметтік екенін және ерекше бағасы бар екенін көрсететін арнайы таңбалау бар. Бірақ бұл белгі соншалықты кішкентай және күңгірт, ол әрең байқалады.

Фракция мүшесі өз басылымында «айналым схемасын» жетілдіру шараларын ұсынады.

Схеманы жетілдіру шаралары

• Біріншіден, «айналым схемасын» пайдаланудың әсерін талдау қажет – жалпы тұтынудағы тауарлардың қандай көлемі жеңілдік бағамен сатылады.
• Екіншіден, егер «айналым схемасының» әсері төмен болса және тауар жеткіліксіз болса, қаржыландыру көлемін арттыру керек. Әрине, барлық сатып алушыларды арзан бағамен тауармен қамтамасыз ету мүмкін емес. Бірақ «айналым схемасы» бойынша сатылатын тауарлардың бағасы басқа сауда желілері мен дүкендер үшін «шамшырақ» болуы керек. Оларды сол бағаға қарауға мәжбүр етуі керек және бәсекелестік жағдайында олар сататын тауарлардың бағасын көтермеу керек. Бұл әрекетті орындау үшін басқа бөлшек саудадағы баға мен көлемді талдау керек.
• Үшіншіден, тауарлар тізімін кеңейту туралы ойлану керек. Қазақстандықтардың тұтыну қоржыны 19 тауардан тұрмайды.
• Төртіншіден, сауда желілерінде қолданылатын «ретробонустар» деп аталатын жүйені зерттеу қажет. «Ретробонустарды» ескере отырып, тауарлардың бағасын бақылауға қатысты әдістемелік шешім қабылдау керек.
• Бесіншіден, мемлекет субсидиялайтын жеңілдетілген тауарлардың стандартты белгісін әзірлеуге болады.